Το σκουαλένιο ανακαλύφθηκε το 1906 από τον Ιάπωνα ερευνητή Mitsumaru Tsujimoto, ειδικό στα Λίπη και Έλαια στο Tokyo Industrial Testing Station. Διαχώρισε το ασαπωνοποίητο κλάσμα του ελαίου από το συκώτι του καρχαρία και ανακάλυψε την ύπαρξη ενός εξαιρετικά ακόρεστου υδρογονάνθρακα [1] .

Το όνομα «σκουαλένιο» προέρχεται από το λατινικό squalus (= καρχαρίας), από το squalidus (= ωχρός, ασθενής) διότι ανακαλύφθηκε στο συκώτι του καρχαρία [2].

Μοιάζει πολύ σε δομή με το β-καροτένιο, είναι διάμεση ουσία την βιοσύνθεσης της χοληστερόλης, υπάρχει φυσικά τους ανθρώπινους ιστούς και κυρίως στο δέρμα προστατεύοντας από την φωτοξείδωση από την ηλιακή ακτινοβολία και τον αμφιβληστροειδή από οξειδωτικές βλάβες [3].

Σκουαλένιο: Προέλευση και περιβαλλοντικά ζητήματα

Είναι γνωστό ότι οι καρχαρίες είναι πλούσια πηγή σκουαλενίου και περισσότερο από το 40% του ήπατος καρχαρία περιέχει σκουαλένιο [4].

Για μεγάλο χρονικό διάστημα, το λάδι από συκώτι καρχαρία θεωρούνταν η μοναδική πηγή βιομηχανικής κλίμακας για σκουαλένιο. Ακόμα και αφού έγινε γνωστό το ελαιόλαδο ως η δεύτερη μεγαλύτερη φυσική πηγή σκουαλενίου, το έλαιο από συκώτι καρχαρία παρέμεινε η πιο σημαντική πηγή για το σκουαλένιο και το υδρογονωμένο παράγωγό του, σκουαλάνιο, για τους εξής οικονομικούς λόγους: η παραγωγή σκουαλενίου από το συκώτι καρχαρία είναι λιγότερο περίπλοκη και φθηνότερη από το ελαιόλαδο. Ούτως ή άλλως, το εντατικό ψάρεμα των καρχαριών έθεσε σε κίνδυνο την ύπαρξη τους, με συνέπεια πολλά είδη καρχαρία να βρίσκονται κοντά στην εξαφάνιση καθώς ο αναπαραγωγικός τους κύκλος είναι αρκετά μεγάλος και η ανάπτυξη είναι αργή. Γι' αυτό η Ευρώπη μείωσε δραστικά πρόσφατα τις ποσοστώσεις αλιείας για αυτά τα είδη καρχαρία [1].

Δυστυχώς, περίπου 3 εκατομμύρια καρχαρίες πεθαίνουν κάθε χρόνο για να απομονωθεί το σκουαλένιο προς χρήση για εμβόλια, καλλυντικά και άλλες χρήσεις, διαταράσσοντας την τροφική αλυσίδα, το περιβάλλον, την ζωή στους ωκεανούς και την φυσική ισορροπία [5].

Σκουαλένιο και ελαιόλαδο

Στη φύση, τα υψηλότερα επίπεδα σκουαλενίου βρίσκονται στο ελαιόλαδο, στο συκώτι καρχαριών και σε μικρότερες ποσότητες στο σιτάρι (φύτρο) και στο ρύζι (rice bran) [6].

Το σκουαλένιο αποτελεί τον κύριο υδρογονάνθρακα του παρθένου ελαιολάδου και είναι μία ακόρεστη τερπενική ένωση που καλύπτει περισσότερο από το 50% του ασαπωνοποίητου μέρους του ελαιολάδου. [13, 14]

Το ελαιόλαδο περιέχει έως και 300 φορές περισσότερο σκουαλένιο από άλλα φυτικά έλαια και έως και 5.000 φορές περισσότερο από ορισμένες φυτικές τροφές. Επίσης, το ελαιόλαδο, λόγω του ότι δεν επιδέχεται θερμικής ή άλλης επεξεργασίας, περιέχει πολύ υψηλότερες ποσότητες σκουαλενίου σε σχέση με τα επεξεργασμένα σπορέλαια ή άλλα έλαια [7].

Το σκουαλένιο φυτικής προέλευσης εκτιμάται ιδιαίτερα στη βιομηχανία καλλυντικών και φαρμακευτικών προϊόντων λόγω ορισμένων αξιοσημείωτων ιδιοτήτων, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι το σκουαλένιο φυτικής προέλευσης είναι άοσμο και άχρωμο, χωρίς ουσίες επιβλαβείς για τον άνθρωπο, σε αντίθεση με το σκουαλένιο που εξάγεται από το έλαιο από συκώτι καρχαρία [1].

Ιδιότητες σκουαλενίου και ανθρώπινη υγεία

Το σκουαλένιο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία μας. Συμβάλλει στην υγεία των ματιών και ειδικά στα ευαίσθητα σημεία του αμφιβληστροειδούς και ταυτόχρονα έχει σημαντικό ρόλο στη δράση του οξυγόνου και στο οξειδωτικό στρες, λόγω δέσμευσης του οξυγόνου απλής κατάστασης. [12, 13, 14]

• Οπως αναφέρει ο κ. Αν. Βάρβογλης, ομότιμος καθηγητής της Οργανικής Χημείας, στο βιβλίο του «Η Χημεία στο πιάτο»: «Το γεγονός ότι ο καρχαρίας δεν αναπτύσσει όγκους προβλημάτισε από καιρό τους επιστήμονες που προσπαθούν να συνδέσουν τις μεγάλες ποσότητες σκουαλενίου με τη μοναδική ανθεκτικότητά του σε μια ασθένεια όπου κανένα άλλο ζώο δεν έχει ανοσία. Τελευταία διαφημίζεται ότι δρα προφυλακτικά και εναντίον του καρκίνου, χωρίς ακόμη κλινική τεκμηρίωση». [10]

• Έχει αναφερθεί βιβλιογραφικά ότι η απουσία εμφάνισης καρκίνου στους καρχαρίες σχετίζεται με τα τόσο υψηλά επίπεδα σκουαλενίου [4].

• Το σκουαλένιο, μαζί με τις φαινολικές ουσίες και το ελαϊκό οξύ, είναι υπεύθυνα για τις αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες του ελαιολάδου [3].

• Ταυτόχρονα, έχουν πραγματοποιηθεί συγκριτικές μελέτες σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης ορισμένων καρκίνων σε μεσογειακές χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία ή η Ιταλία, όπου το ελαιόλαδο αποτελεί σταθερό μέρος της καθημερινής διατροφής και στις Σκανδιναβικές χώρες και τις ΗΠΑ. Ενώ στην περιοχή της Μεσογείου η ημερήσια πρόσληψη σκουαλενίου (από ελαιόλαδο) μπορεί να φτάσει τα 200–400 mg, στις ΗΠΑ η μέση ημερήσια πρόσληψη σκουαλενίου είναι περίπου 30 mg. Η συχνότητα του καρκίνου του μαστού στην Ελλάδα είναι 65% χαμηλότερη από ό,τι στις ΗΠΑ. Αναλύοντας στατιστικές μελέτες υγείας από την Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία σε σύγκριση με τις ΗΠΑ, φαίνεται πως πιθανώς αυτή η προστατευτική επίδραση του ελαιολάδου θα μπορούσε να σχετίζεται με την υψηλή συγκέντρωση σκουαλενίου [1].

• Απορροφάται από τον ανθρώπινο οργανισμό όταν λαμβάνεται από το στόμα σε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά (60-85%). Εισέρχεται στον οργανισμό και μετατρέπεται από το συκώτι πολύ γρήγορα σε στερόλες και οξέα  [8].

• Το σκουαλένιο είναι ένα φυσικό αντιοξειδωτικό το οποίο μειώνει τη χοληστερόλη, έχει φωτοπροστατευτικές, ογκοπροστατευτικές και καρδιοπροστατευτικές ιδιότητες. Αποτελεί εξαιρετική βιοενεργή ουσία με πολύ ενδιαφέρουσα βιολογική δράση [7].

• Έχει παρατηρηθεί αύξηση της HDL χοληστερόλης (καλής χοληστερόλης) και μείωση των ROS ( Reactive Oxygen Species - Δραστικές μορφές οξυγόνου) με δόση 1000 mg/kg σκουαλενίου σε ποντίκια [8]. Τα ROS είναι δραστικές μορφές οξυγόνου (ελεύθερες ρίζες, ιόντα κ.ά.) που όταν αυξάνονται υπέρμετρα και ένας οργανισμός δεν μπορεί πλέον να τα αδρανοποιήσει, προκαλείται μια κατάσταση που ονομάζεται οξειδωτικό στρες, βλάπτοντας τα κύτταρα και οδηγώντας σε μια πληθώρα παθήσεων και νόσων.

• Ταυτόχρονα, έχει βρεθεί πως τα λαχανικά, που περιέχουν απο την φύση τους ελάχιστες ποσότητες σκουαλενίου, όταν τηγανίζονται σε ελαιόλαδο εμπλουτίζονται κατά 2 ή 3 φορές σε σκουαλένιο. Ειδικά στα λαχανικά που καλύπτονται με αλεύρι (battered vegetables) το σκουαλένιο έχει ακόμα μεγαλύτερη ικανότητα επιβίωσης μετά το τηγάνισμα [3].

Υψηλά επίπεδα σκουαλενίου στα ελαιόλαδα των βιολογικών ελαιώνων Σακελλαρόπουλου

Οι τιμές των συγκεντρώσεων του σκουαλενίου στα ελαιόλαδα, βάσει της βιβλιογραφίας, δεν βρίσκονται πάντα στα ίδια επίπεδα. Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την τελική συγκέντρωση σκουαλενίου, οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν έχουν ακόμα οριστικοποιηθεί.

Παρά το γεγονός αυτό, σε μελέτη του εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του τμήματος Χημείας του ΕΚΠΑ, που έλαβε υπόψιν 452 δείγματα παρθένων και εξαιρετικά παρθένων ελαιολάδων, βρέθηκε πως το 85% των ελαιολάδων είχαν χαμηλότερες συγκεντρώσεις σκουαλενίου, ενώ μόνο το 15% των ελαιολάδων παρουσίασε υψηλές συγκεντρώσεις σκουαλενίου. Ως υψηλές θεωρούνται συγκεντρώσεις σκουαλενίου άνω των 3000 mg/kg στα ελαιόλαδα [9].

Στους βιολογικούς ελαιώνες Σακελλαρόπουλου εδώ και μια δεκαετία, πέρα από την καλλιέργεια, την μέθοδο επεξεργασίας και τυποποίησης των ελαιολάδων, έχουμε προβεί σε μια πληθώρα αναλύσεων και πειραματισμών ώστε να εντοπίσουμε πως επηρεάζεται η συγκέντρωση του σκουαλενίου στα εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα μας.

Τα βιολογικά ελαιόλαδα των ελαιώνων Σακελλαρόπουλου έχουν παρουσιάσει εξαιρετικά υψηλές τιμές σκουαλενίου εδώ και πολλά έτη, σε ποσοστό που υπερβαίνει κατά πολύ το θεωρούμενο υψηλό όριο περιεκτικότητας σκουαλενίου των 3000 mg/kg στα ελαιόλαδα γενικότερα.

Πιο συγκεκριμένα, βάσει εξειδικευμένων αναλύσεων που έχουμε πραγματοποιήσει, οι τιμές σκουαλενίου που έχουν βρεθεί στα βιολογικά ελαιόλαδα μας ξεπερνούν τις 10.000 mg/kg, κάτι που τα τοποθετεί στα ελαιόλαδα που έχουν εξαιρετικά υψηλές συγκεντρώσεις σκουαλενίου.

Plus Health - Εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα

Έπειτα από πολυετή πειραματισμό, έρευνα και πληθώρα δοκιμών, πρόσφατα κυκλοφορήσαμε την νέα σειρά πολυποικιλιακών ελαιολάδων μας (5 ποικιλίες ελιάς) με την εμπορική ονομασία Plus Health Multivarietal, η οποία είναι κατοχυρωμένη ως Trade Mark των ελαιώνων Σακελλαρόπουλου και αποτελούν το επιστέγασμα της προσπάθειας μας στην παραγωγή ελαιολάδων υψηλής ποιότητας.

Βάσει των αναλύσεων που έχουμε πραγματοποιήσει σε συνεργασία με διαπιστευμένα εργαστήρια, τα εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα Plus Health Multivarietal διαθέτουν μια πληθώρα καινοτόμων και μοναδικών χαρακτηριστικών.

Ειδικότερα, το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Plus Health Multivarietal Blue παρουσιάζει, εκτός των άλλων, εξαιρετικά υψηλές συγκεντρώσεις σκουαλενίου. Έως σήμερα, η συγκέντρωση του σκουαλενίου στο Plus Health Multivarietal Blue αγγίζει τα 10.177 mg/kg και θεωρείται από τις υψηλότερες τιμές στα ελαιόλαδα γενικότερα.

Παράλληλα, πέραν των άριστων οργανοληπτικών αξιολογήσεων και χημικών αναλύσεων του, το ελαιόλαδο Plus Health Multivarietal Blue εμφανίζει ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις πολυφαινολών. Οι πολυφαινόλες είναι ισχυρά αντιοξειδωτικά στα οποία έχουν αποδοθεί καρδιοπροστατευτικές, νευροπροστατευτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Οι συγκεντρώσεις αυτές είναι αρκετές φορές μεγαλύτερες από τα όρια του Ευρωπαικού Κανονισμού 432/2012 που αναφέρει πως «Οι πολυφαινόλες του ελαιολάδου συμβάλλουν στην προστασία των λιπιδίων του αίματος από το οξειδωτικό στρες». Ταυτόχρονα, εμφανίζει εξαιρετικά υψηλά επίπεδα δύο συγκεκριμένων πολυφαινολών με υγειοπροστατευτικές ιδιότητες, της ελαιοκανθάλης και της ελαιασίνης (δείτε περισσότερα εδώ). Οι τιμές της ελαιοκανθάλης και της ελαιασίνης βρίσκονται αρκετές φορές υψηλότερα σε σχέση με τον μέσο όρο των δειγμάτων διεθνούς δειγματοληψίας ελαιολάδων που συμμετείχαν σε μελέτη του πανεπιστημίου University of California, Davis [11].

Σακελλαρόπουλος Νικόλαος
Χημικός Μηχανικός M.Sc.
Υπεύθυνος Παραγωγής
Βιολογικοί Ελαιώνες Σακελλαρόπουλου

Πηγές

• [1] Popa, Ioana & Băbeanu, Narcisa & Niță, S. & Popa, Ovidiu. (2014). Squalene-Natural resources and applications. Farmacia. 62. 840-862.

• [2] Βάρβογλης Αν. - Παρουσίαση στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ονοματολογίας & Ορολογίας της Χημείας, 22 Φεβρουαρίου 2014

• [3] Kalogeropoulos, Nick. (2010). Recovery and Distribution of Macro- and Selected Microconstituents after Pan-frying of Vegetables in Virgin Olive Oil. Olives and Olive Oil in Health and Disease Prevention. 767-776. 10.1016/B978-0-12-374420-3.00080-2.

• [4] Gunes, Fatma. (2013). Medical use of squalene as a natural antioxidant. Journal of Marmara University Institute of Health Sciences. 3. 221-229. 10.5455/musbed.20131213100404.

• [5] Rasha Aridi - 500,000 Sharks Could Be Killed in the Race to Produce a Covid-19 Vaccine - Last access 20/01/2022

• [6] Reddy LH and Couvreur P. Squalene: A natural triterpene for use in disease management and therapy. Advanced Drug Delivery Reviews 2009; 61: 1412-1426.

• [7] Gaforio, J.J.; Sánchez-Quesada, C.; López-Biedma, A.; del Carmen Ramírez-Tortose, M.; Warleta, F. Molecular Aspects of Squalene and Implications for Olive Oil and the Mediterranean Diet. In The Mediterranean Diet; Academic Press: Cambridge, MA, USA, 2015; pp. 281–290.

• [8] Gabás-Rivera C, Barranquero C, Martínez-Beamonte R, Navarro MA, Surra JC. Dietary Squalene Increases High Density Lipoprotein-Cholesterol and Paraoxonase 1 and Decreases Oxidative Stress in Mice. PLOS ONE 9(8): e104224.

• [9] Martakos, I.; Kostakis, M.; Dasenaki, M.; Pentogennis, M.; Thomaidis, N. Simultaneous Determination of Pigments, Tocopherols, and Squalene in Greek Olive Oils: A Study of the Influence of Cultivation and Oil-Production Parameters. Foods 2020, 9, 31.

• [10] Βάρβογλης Αναστάσιος, Η ΧΗΜΕΙΑ ΣΤΟ ΠΙΑΤΟ, Εκδότης Κάτοπρο, Μαΐος 2008

• [11] Magiatis, Prokopios & Melliou, Eleni. (2015). Olive oil phenolics and health: Innovation tools. 10.13140/RG.2.1.3897.3601.

• [12] Kiritsakis, A. K. & Markakis, P. (1987) Olive Oil: A Review, Advances in Food Research, 31, 453-482.

• [13] Kiritsakis A. K. (1998) Olive Oil From the Tree to the Table, Second Edition, Food and Nutrition Press Inc, Trumbull Connecticut USA.

• [14] Kiritsakis, A., Keceli, M. T., & Kiritsakis, K. (2020) Olive Oil , In book: Bailey's industrial oil and fat products. Shahidi F., ed., Wiley, Co. doi: 10.1002/047167849X.bio029.pub2.