Στα βάθη των αιώνων, σε όλους τους πολιτισμούς, έχουν αναπτυχθεί πολλά και διαφορετικά συστήματα εκτροφής και καλλιέργειας. Στην σύγχρονη εποχή, ως απάντηση στην ταχέως αυξανόμενη ζήτηση για τα γεωργικά προϊόντα, εισήχθη το συμβατικό σύστημα γεωργίας με την Πράσινη Επανάσταση. Ωστόσο, μετά από λίγες δεκαετίες, οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει τις οικολογικές ζημίες και τις αρνητικές επιπτώσεις της συμβατικής γεωργίας στην υγεία και έχουν εισαγάγει το σύστημα βιολογικής καλλιέργειας. Οι περισσότερες από τις αρχές της βιολογικής γεωργίας προέρχονται από τα αρχέγονα συστήματα καλλιέργειας που εφαρμόζονται χιλιάδες χρόνια [1].
Τι είναι βιολογική γεωργία και βιολογικά τρόφιμα
Θα λέγαμε ότι ως βιολογικά χαρακτηρίζονται τα προϊόντα που έχουν παραχθεί χωρίς την χρήση συνθετικών λιπασμάτων, παρασιτοκτόνων, ρυθμιστών αύξησης και προσθετικών. Τα βιολογικά προϊόντα προκύπτουν από την συνεργασία της φύσης και των μικροοργανισμών του εδάφους [2].
Η βιολογική γεωργία παράγει γεωργικά προϊόντα με φυσικό τρόπο, χωρίς να χρησιμοποιεί συνθετικές χημικές ουσίες και γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς για να επηρεάσει την ανάπτυξη των καλλιεργειών. Ο κύριος στόχος αυτού του συστήματος είναι να παράγει ένα ασφαλές, υγιεινό φαγητό για κατανάλωση, μειώνοντας ταυτόχρονα τη μηδενική ρύπανση που οφείλεται στη γεωργία [1].
Σε μια βιολογική παραγωγή, η καταπολέμηση διαφόρων ασθενειών βασίζεται στην έκθεση των επιβλαβών οργανισμών στους φυσικούς εχθρούς τους, οπότε έντομα, μύκητες, βακτήρια και άλλοι μικροοργανισμοί (οι οποίοι δεν είναι παθογόνοι για μια καλλιέργεια) μειώνουν ή και εξαφανίζουν τους επιβλαβείς [3].
Τα βιολογικά τρόφιμα είναι πιο φιλικά προς το περιβάλλον, αφού η βιολογική γεωργία οδηγεί στη φυσική ισορροπία και στην υψηλότερη γονιμότητα του εδάφους, στη διατήρηση των οικοσυστημάτων και στη μείωση της ρύπανσης [3].
Στην βιολογική γεωργία εφαρμόζονται πρακτικές γεωργίας όπως η αμειψισπορά, ο βιολογικός έλεγχος των παρασίτων, οι βιοδυναμικές έννοιες κ.ά. Τέτοιες πρακτικές είναι σπάνιες στη συμβατική γεωργία. Η βιολογική γεωργία, κατά γενική ομολογία, είναι περισσότερο εντατική στην εργασία και η απόδοση είναι χαμηλότερη σε σύγκριση με τη συμβατική καλλιέργεια [1].
Διαφορές μεταξύ βιολογικών και συμβατικών τροφίμων και καλλιέργειας
Η χρήση ορμονών, ζιζανιοκτόνων, γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, συνθετικών-χημικών ουσιών για αντιμετώπιση ασθενειών και άλλων απαγορεύονται ρητά στη βιολογική καλλιέργεια [4].
Τα άγρια χόρτα -«ζιζάνια»- ελέγχονται με μηχανικούς τρόπους και όχι με τη χρήση ζιζανιοκτόνων. Η απολύμανση του εδάφους γίνεται με τη βοήθεια του ήλιου ή άλλων φυσικών ουσιών και όχι με τα συνθετικά απολυμαντικά που χρησιμοποιούνται στη συμβατική γεωργία [4].
Σημαντικότερο όλων, η βιολογική καλλιέργεια προσεγγίζεται βασιζόμενη στο συνολικό οικοσύστημα, και όχι αποκλειστικά σε μια μεμονωμένη καλλιέργεια. Σε μία βιολογικά καλλιεργούμενη έκταση υπάρχει ζωή: έντομα, διαφόρων ειδών φυτά και ζώα. Για το λόγο αυτό θεωρείται ως η πλέον επωφελής μέθοδος καλλιέργειας για το ίδιο το περιβάλλον (χλωρίδα και πανίδα). Έτσι, η βιολογική καλλιέργεια θεωρείται μια «νοοτροπία» που υιοθετεί ο βιοκαλλιεργητής και εφαρμόζει με απόλυτο έλεγχο.
Παράλληλα, το βιολογικό προϊόν είναι το μοναδικό που ελέγχεται σε όλες τις φάσεις παραγωγής και εμπορίας του. Όλη η παραγωγική διαδικασία περιγράφεται στην κοινοτική νομοθεσία, έτσι ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να γνωρίζει ακριβώς αυτό που αγοράζει [4].
Πιο συγκεκριμένα, η αξιοπιστία των βιολογικών προϊόντων στηρίζεται σε ένα αυστηρό σύστημα ελέγχου και πιστοποίησης, σύμφωνα µε το Νόμο 2092/91 και 1804/99, καθώς και τις μετέτειπα εγκυκλίους τους, της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο κάθε βιοκαλλιεργητής οφείλει να εφαρμόζει πιστά όσα ορίζει ο νόμος αυτός και να δέχεται ελέγχους από ειδικούς γεωπόνους σε όλα τα στάδια της παραγωγής και διάθεσης, οι οποίοι εγγυώνται πως τηρούνται όλοι οι κανόνες που ορίζονται, οπότε και πιστοποιούνται λαµβάνοντας τη σφραγίδα τους σαν γνήσια βιολογικά. Πιστοποιούνται, λοιπόν, από εγκεκριμένους οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων [5].
Συνοπτικά, στον παρακάτω πίνακα (πηγή: www.bio-hellas.gr) φαίνονται οι βασικότερες διαφορές μεταξύ βιολογικής και συμβατικής γεωργίας.
Υπολείμματα φυτοφαρμάκων και Ευρωπαϊκός Κανονισμός
Σημειώνεται πως στα προϊόντα που προέρχονται από την βιολογική γεωργία, δεν επιτρέπεται να βρεθούν υπολείμματα φυτοφαρμάκων στο τελικό προϊόν. Ταυτόχρονα, τα σύγχρονα αναλυτικά εργαστήρια έχουν την δυνατότητα να ανιχνεύσουν συγκεντρώσεις ουσιών φυτοφαρμάκων σε εξαιρετικά ελάχιστες συγκεντρώσεις, έως και 0,01 mg/kg (RL – Reporting Limit).
Στα συμβατικά τρόφιμα επιτρέπεται να υπάρχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων, τα οποία όμως θα πρέπει να βρίσκονται κάτω των ανωτάτων ορίων (MRL) που ορίζει η νομοθεσία για κάθε είδος τροφίμου.
Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή νομοθεσία ορίζει τα Ανώτατα Επίπεδα Υπολειμματικών Φυτοφαρμάκων (MRL) και καθορίζει ένα κοινό σύστημα αξιολόγησης της ΕΕ για όλα τα γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα [6].
Εκεί αναφέρονται ρητά τα Ανώτατα Επίπεδα Υπολειμματικών Φυτοφαρμάκων (MRL – Maximum Residue Levels) για πάνω από 1100 ουσίες, που μπορούν να περιέχονται σε 315 φρέσκα ή επεξεργασμένα τρόφιμα [6]. Τα επίπεδα αυτά ανανεώνονται συνεχώς και αντιπροσωπεύουν τις μέγιστες συγκεντρώσεις φυτοφαρμάκων που μπορούν να βρεθούν σε οποιοδήποτε τρόφιμο ώστε να θεωρείται ασφαλές για κατανάλωση και να κυκλοφορεί νόμιμα.
Παρακάτω, παρατίθενται παραδείγματα ουσιών που αφορούν στις επιτραπέζιες ελιές αλλά και στις ελιές που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ελαιολάδου, με στοιχεία απευθείας από τον Ευρωπαϊκό ιστότοπο (τελευταία πρόσβαση 13/04/2022) [6].
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ποικιλότητα των διαφορετικών δράσεων που έχει η κάθε ουσία του πίνακα. Διαφορετικές ουσίες εμφανίζουν μυκητοκτόνο, εντομοκτόνο και ζιζανιοκτόνο δράση, και ορίζεται συγκεκριμένη μέγιστη επιτρεπόμενη υπολλειματικότητα για την καθεμία.
Για παράδειγμα, η μυκητοκτόνος ουσία Fosetyl – Al (αργιλούχο φοσετύλιο) επιτρέπεται, βάσει του Ευρωπαϊκού Κανονισμού (ΕΕ) 2021/1807, στις συμβατικές επιτραπέζιες ελιές και στο ελαιόλαδο να βρίσκεται σε συγκεντρώσεις έως 100 mg/kg. Στα αντίστοιχα βιολογικά τρόφιμα, η συγκεκριμένη ουσία δεν επιτρέπεται. Αν κάνουμε μια υπόθεση, πως στα βιολογικά τρόφιμα το μέγιστο όριο αυτής της ουσίας είναι ουσιαστικά το ελάχιστο όριο ανίχνευσης ενός εργαστηρίου(Reporting Limit συνήθως 0.01 mg/kg), τότε βλέπουμε πως πρακτικά ένα συμβατικό τρόφιμο δύναται να περιέχει την μυκητοκτόνο ουσία Fosetyl – Al σε συγκέντρωση 10.000 φορές περισσότερο από ένα βιολογικό και να κυκλοφορεί νόμιμα.
Σακελλαρόπουλος Νικόλαος
Χημικός Μηχανικός M.Sc.
Υπεύθυνος Παραγωγής
Βιολογικοί Ελαιώνες Σακελλαρόπουλου
Πηγές
• [1] https://gr.weblogographic.com/difference-between-organic-farming-and-conventional-farming-8559
• [2] Ζιάτας Τ., «ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΕΝΑΝΤΙ ΜΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ », Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2018
• [3] https://www.organiclife.gr/el/organic-biologika/673-organic.html
• [4] http://users.sch.gr/kpara/Bio-Frarmacy%202007-08/diafores.html